ต๋ำนานพระภูมิเจ้าตี้

บทประพันธ์ค่าว เรื่อง “ต๋ำนานพระภูมิเจ้าตี้” เป็นเรื่องเล่าเกี่ยวกับศาลพระภูมิ จากตำนานของพระนารายณ์ ๑๐ ปาง กล่าวว่า พระเจ้ากรุงพลีปกครองบ้านเมืองด้วยความอยุติธรรม กดขี่ ข่มเหงประชาชนไปทั่ว พระนารายณ์ทรงเห็นว่าโลกมนุษย์กำลังเดือดร้อน จึงแปลงกายลงมาเป็นพรามณ์นามว่า “วามณ” และเข้ามาทูลขอพื้นที่เพื่อบำเพ็ญเพียรจากพระเจ้ากรุงพลี แค่ ๓ ก้าวเท่านั้น พระเจ้ากรุงพลีเห็นว่าไม่มากนักและจะยกให้โดยการหลั่งน้ำลงบนดินเพื่อยกพื้นดินให้ ฝ่ายพระศุกร์ซึ่งเป็นอาจารย์ของพระเจ้ากรุงพลีทราบด้วยญาณ ว่าพรามณ์วามณคือ พระนารายณ์แปลงกายลงมา พระศุกร์จึงแปลกายตัวเองให้เล็กลง เอาตัวเข้าไปขวางทางน้ำที่พระเจ้ากรุงพลีจะหลั่งลงสู่พื้นดิน ฝ่ายพระนารายณ์ก็ทราบด้วยญาณว่าพระศุกร์แปลงร่างเพื่อขวางทางน้ำไว้ จึงเอาหญ้าคาแทงเข้าไปในรูน้ำต้น ถูกตาพระศุกร์อย่างจัง ด้วยความเจ็บปวดพระศุกร์จึงออกจากน้ำต้น และน้ำก็ไหลลงสู่พื้นดินเป็นการสำเร็จการยกที่ดินให้ จากนั้นพระนารายณ์ทรงแสดงเดชฤทธิ์ ทรงย่างเท้าแค่เพียง ๒ ก้าวก็ข้ามอาณาบริเวณกรุงพลี และไล่พระเจ้ากรุงพลีออกจากเมือง ไปอยู่ในป่าลึก ได้รับความทุกข์ทรมานเป็นอย่างมาก เมื่อสำนึกตัวได้ก็กลับมาขอพื้นที่เพื่อกลับเข้ามาอาศัยยังกรุงพลี พระนารายณ์ทรงบอกว่าให้พระเจ้ากรุงพลีอยู่ได้ โดยให้ปักเสาเพียงต้นเดียวและมีหน้าที่รักษาบ้านเมืองและประชาชนให้อยู่ดีกินดีทดแทนที่ทำไม่ดีมาก่อน ตั้งแต่นั้นมาจะสังเกตเห็นว่า เวลาจะทำงานมงคลใดๆ ประชาชนมักจะกราบไหว้ศาลพระภูมิเพื่อความเป็นศิริมงคล